Kuduz, insan ve memeli hayvanların çoğunda beyin dokusunda iltihap meydana getiren, zoonotik (hayvanlardan bulaşan) bir hastalıktır.
Kuduz; bir hayvanın ısırması veya tırmalaması, salyasının sıyrık veya çatlak deriye, göz, ağız ve buruna temas etmesi, etinin ve sütünün çiğ olarak tüketilmesi ile bulaşır.
Kuduza Yakalanma İhtimali Olan Hayvan Türleri Nelerdir? Gözlem Süresi Ne Kadardır?
Köpek, kedi, keçi, at, eşek, inek gibi evcil hayvanlar ile kurt, tilki, çakal, domuz, ayı, sansar, kokarca, gelincik, kirpi, köstebek gibi yabani hayvanlar kuduza yakalanabilir. Kedi ve köpeklerde hayvanın 10 gün gözlemi önerilir. Kedi ve köpek dışındaki hayvanlarda ise gözlem önerilmez.
Hastalığın Belirtileri Nelerdir?
Kuduz belirtileri olan hayvanın huyunda veya hareketlerinde değişimler, korkaklık, sinirlilik ve saldırganlık görülebilir. Hayvanda genellikle şiddetli ısırma isteği bulunur. Vücudunda felçler, yutkunma güçlüğü, salya akması ve kasılmalar görülebilir.
İnsanlarda kuduz belirtileri; ısırılan vücut bölgesinde duyu değişikliği, felç, yutma güçlüğü, sudan korkma, bilinç kaybı, kasılmalar ve kaygı bozukluklarıdır.
Hastalığın Tanı ve Tedavisi Nedir?
Kuduz hastalığının kesin tanısı laboratuvar teşhisiyle konulmaktadır. Kuduz, kliniği geliştikten sonra ölümle sonuçlanan bir hastalık olup, tedavisi bulunmamaktadır. Ancak belirtilen kuduz bulaşma yollarından birine maruz kalınmışsa, kişi kuduzu önlemek amacıyla mutlaka sağlık kuruluşuna müracaat etmelidir. Doktor tarafından belirlenen takvime uyulmalı ve kuduz aşıları gününde yaptırılmalıdır. Sağlık kuruluşunda planlanan kuduz profilaksisi (kuduz aşısı vb.) uygulamaları ile kuduz önlenebilir.
Hastalıktan Korunmak İçin Neler Yapılmalıdır?
Kuduz, ölümle sonuçlanan bir hastalık olduğundan, korunma yaklaşımları hayat kurtarıcıdır. Bu nedenle; yara veya ısırık bölgesi vakit kaybedilmeden bol su ve sabunla iyice yıkanmalı, yıkama işlemi bittikten sonra alkol veya tentürdiyot gibi iyotlu antiseptikler uygulanmalıdır. Göz, ağız veya burun kuduz riskli temasa maruz kaldıysa bol su ile yıkanmalıdır. En kısa sürede sağlık kuruluşuna müracaat edilmeli, hekimin düzenleyeceği aşılama programı aksatılmadan uygulanmalıdır. Evcil hayvanlar kontrol altında tutulmalı, özellikle geceleri serbest bırakılmamalıdır. Kedi ve köpeklere her yıl mutlaka kuduz aşısı yaptırılmalıdır. Çevrede hasta, garip davranış sergileyen veya ölmüş hayvanların görülmesi halinde bunlara yaklaşılmamalı ve ilgili yerler (Belediyeler, muhtarlıklar, İl/İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri) haberdar edilmelidir.
Kuduz riskli temasa maruz kalan kişiyi aşılamaya olabildiğince erken başlanmalıdır. Kuduz aşısı kuduz riskli temasa maruz kalmış çocuk ve hamile dahil herkese yapılabilir.
Kuduz Koruma Tedavisi (Profilaksi)
Kuduz riski olan hayvanlarla sık temas eden kişilere, temas öncesi profilaksi (önleyici tedavi), kuduz riskli teması olan herkese temas sonrası profilaksi uygulanmalıdır. Erken ve önerilere göre uygulanan temas sonrası profilaksi %100 etkindir.
Temas öncesi profilakside 0 ve 7. günlerde bir doz olmak üzere toplam iki doz aşı intramuskuler (kas içi) uygulanır. İmmün sistemi baskılanmış ya da immün yetmezliği olan kişilerde 21. veya 28. günde bir doz daha uygulanarak toplam üç doz aşı yapılır.
Temas sonrası profilakside, DSÖ kuduz profilaksisinde hızlı ve etkin bir yara temizliğini takiben kuduz immünglobulin ile pasif immünizasyon ve hücre kültürü aşıları ile aşılamayı önermektedir. Temas sonrası aşılamaya olabildiğince erken başlanmalıdır. Ancak kuduzda inkübasyon süresi çok değişken olabildiğinden, riskli temas sonrası geçen süreye bakılmaksızın uygun profilaksinin başlanması gerekir.
Kuduz Aşı Uygulaması Nasıldır?
4 Dozluk Aşı Şeması: 0., 3., 7. günlerde birer doz ve 14 ile 28. günler arasında dördüncü doz olmak üzere toplam dört doz uygulanır.
2.1.1. Aşı Şeması: 0. gün 2 doz, 7. ve 21. günlerde birer doz olmak üzere toplam dört doz olarak uygulanır.
2.1.1 aşı şemasında 0. günde yapılan iki doz aşının her bir dozu farklı ekstremiteye uygulanmalıdır.
Bir veya birkaç doz aşı yapıldıktan sonra, aşıya ara vererek yeniden başvuranlarda aşılama şemasına kalınan yerden devam edilir.
Bebek, çocuk, erişkin ve gebelerde kuduz bağışıklaması aynı şema ve dozlarla uygulanır.
Referanslar: 1. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/zoonotik-vektorel-hastaliklar-db/SSS/Kuduz.pdf 2. T.C. Sağlık Bakanlığı Kuduz Profilaksi Rehberi