Çocuklarda öfke, dikkat çeken bir konudur. Çocuklar öfkelendiklerinde ya da öfkelenmelerine neden olabilecek bir durumla karşı karşıya kaldıklarında onlara yardımcı olunmalı, kendilerinde ortaya çıkan içsel uyarıcıları fark etmeleri, tanımaları ve bu uyarıcıları kabullenmeleri konusunda destek olunmalıdır. Bu aşamada çocuklara, öfkelenmeden hemen önce kendilerinde ortaya çıkan fizyolojik belirtilerin varlığı öğretilebilir. Öfke yönetiminin bir diğer önemli bileşeni de çocukları, öfke üreten düşünceleri engelleyecek, mutlu ve eğlenceli zihinsel imgeleri kullanmaya teşvik etmektir. Çocuklar bunu kullanmayı öğrendiklerinde kendilerinde öfke yaratan düşünceyi durdurmayı başarabilirler.
1. A
şama: Öfkeyi Belirtilerini Tanımasını Sağlayın
Çocukların öfke yaratan durumla karşı karşıya kaldıklarında, öfkeleneceklerine işaret eden içsel uyaranları fark etmeleri ve tanımaları, öfke denetiminin birinci aşamasıdır. Çocuklara, öfkelenmeden hemen önce kendilerinde bazı fizyolojik değişikliklerin ortaya çıktığı öğretilmelidir. Bunlar; ateşlendiğini hissetme, kalp atışlarının hızlanması, ellerin yumruk biçiminde sıkılması, çenenin kilitlendiği hissi ve dişlerin sıkılması, tüm bedeninin titrediğini hissetme, kasların, özellikle kolların gerginleştiğini hissetme olarak sayılabilir.
Çocukları birçoğu kendilerinde öfke öncesi ortaya çıkan bu bedensel değişikliklerin farkında olmayabilir. Bu değişmeler çocukların öfkeleneceklerini onlara bildiren bir “uyarıcı siren” özelliği gösterir. Öfkelenmeden hemen önce bedenlerinde ne olduğunu fark etmeleri ve tanımaları, çocukların ilgiyi kendilerine yönelterek, davranışlarını kontrol etmelerine ya da ortamdan uzaklaşıp gitmelerine olanak sağlamaktadır.
2. A
şama: İlgilerini Başka Yöne Kaydırın
Öfkesini kontrol altına alma sorunu yaşayan çocuklarla çalışırken, çalışmanın amaçlardan biri, çocuklara olayların kendi istedikleri yönde gelişmediği durumlarda, öfkelenmemeyi nasıl başaracaklarını öğretmektir.
Bu amaçla yaygın olarak kullanılan tekniklerden birisi de ilginin başka yöne kaydırılması tekniğidir.
Çocuklarda ilginin başka yöne kaydırılması oldukça zordur. Bu tekniği öğrenebilmeleri için, öfkeleneceklerine ilişkin ipuçlarını fark ettikleri anda, öfkelerini ya da öfke yaratan durumu düşünmek yerine daha önceden belirlemiş oldukları “hoş bir sahneyi” ya da “güzel bir imgeyi” düşünme yönünde cesaretlendirilmeleri gerekmektedir. Öfkeleneceklerine ilişkin ipuçlarını algıladıkları anda, hayal etmeleri önerilen bu sahne ya da imge, içlerinde mutlu oldukları bir anın kurgusu ya da onları rahatlatıcı bir senaryo olmalıdır. Örneğin; yeni yıl için mükemmel bir hediye aldıkları an, kutlamış oldukları en güzel doğum günleri, deniz kenarında plajda geçirdikleri harika bir günün hayali bunun için çok uygun olablir.
3. Aşama: İmg
e (Hayal) Oyunu Oynayın
Öfke sorunu yaşayan çocuklar ile akılcı duygusal imge (hayal) oyunu yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu teknik, öfkenin ortaya çıkma olasılığının olduğu bazı özel durumlarda (okul servis otobüslerinde, ev ödevi zamanında, alısverişe çıkma zamanlarında vb.) oldukça etkilidir.
Baslangıçta çocuklardan,öfkelenmelerine neden olan sahnenin betimlemesini olabildiğince canlı bir biçimde yapmaları istenir. Öfke yaratan durum hakkında olabildiğince fazla ayrıntı, ses, görüntü, olay vb. ile ilgili bilgi alınır. Daha sonra çocuğun oturur pozisyona gelerek, ayakları yere değecek biçimde gevşemesi sağlanır. Çocuğun bu durumda yaklaşık olarak 20 ile 40 saniye kalmasına izin verilir. Bu arada, bireye zihinsel olarak öfke yaratan durumda kalarak kendini sakinleştirmeyi denemesi hatırlatılır. Genellikle, sakinleşme durumuna bir ya da iki dakika gibi oldukça kısa bir sürede ulaşılır. Bu teknik çocukların zihinsel olarak pratik yapmalarına ve karşılaştıkları zor durumlarda yeni çözüm yolları üretmelerine yardımcı olur. Çocukların pratik yapmaları, uygun baş etme yolları geliştirebilecekleri yönündeki inançlarını güçlendirecektir.
Uygulamalardan yüksek verim alabilmek için çocukların bu pratiklerin sonuçlarını görmesi ve uygulamaları devam ettirme konusunda cesaretlendirilmesi gerekmektedir.
Referans:
1. Wilde, J. (2001). Interventıons for chıldren wıth anger problems. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy 19 (3), 192-197.