Ayrılık Kaygısı Bozukluğu (AKB)
Ayrılık kaygısı gelişimsel sürecin normal bir parçası olup, 6-8 ay arası bebeklerde başlar ve 3 yaşa doğru azalarak devam eder. Ebeveyninden ayrılmayla ilgili, yaşına uygunsuz yoğunlukta korkuları olan ve ebeveyninden ayrılmaya çok şiddetli stres tepkisi gösteren çocuklarda ayrılık kaygısı bozukluğu söz konusu olabilir. AKB çoğunlukla okul öncesi dönem ile ilkokul 1. ve 2. sınıf düzeyinde görülür. Ancak nadir durumlarda ergenlik ya da yetişkinlik döneminde de sorun oluşturabilir.
Çocukların yaklaşık %4’ünde AKB görülür. 12 yaş altındaki çocuklarda en sık görülen kaygı bozukluğu AKB’dir. Kızlarda erkeklere göre bir miktar daha fazla rastlanabilir.
Belirtileri
• Ebeveynlerinden ayrılmada güçlük (İşe giden ebeveyninin bacaklarına yapışan çocuklar)
• Ayrı kaldıkları zaman diliminde ebeveynlerine zarar geleceğine dair korkular (Anneme/babama kötü bir şey olursa?)
• Ayrılık anında öfke krizleri (Ağlama, kendini yerlere atma, çığlık atma)
• Sürekli olarak ebeveynlerinin nerede olduğu ile ilgili telefonla konuşarak ya da mesajlaşarak bilgi alma ihtiyacı (Babası eve 10 dk. geç kalınca defalarca babasını arayan ya da okulda annesini her teneffüste arayan çocuklar)
• Evin içinde sürekli ebeveynine yapışık yaşamak (“Tuvalete bile yalnız gidemiyorum” diyen anneler)
• Ayrılık temalı kabuslar
• Ayrılık beklentisinde bir takım fiziksel yakınmalar (Pazar gecesi başlayan ve tüm hafta içi okul öncesi saatlerde devam eden karın ağrısı/baş ağrısı/yorgunluk)
• Okula devamsızlığın fazla olması ve arkadaşlarla aktivitelere katılmada isteksizlik (Okula gitmek istemeyen/okul gezilerine katılmak istemeyen çocuklar)
• Ebeveynlerini hastalık/felaket gibi durumlar nedeniyle kaybetmeye dair sürekli ve aşırı korku (Ya annem hastalanırsa, ya deprem olur da annem-babam ölürse…)
• Başına kaçırılma/kaybolma gibi kötü bir şey geleceği ve ebeveynlerinden ayrı kalacağı ile ilgili sürekli ve aşırı kaygı (Okul çıkışında annem beni almaya gelmezse?)
• Evde hatta odada yalnız kalmak istememe (Ebeveynine yapışık yaşayan çocuklar)
• Gece yalnız yatamama/ebeveynle birlikte yatma isteği
• Geceyi başka bir evde ve ebeveynleri olmadan geçirememe (Anneanne-babaanne evinde yatıya kalamayan çocuklar)
Küçük çocuklar ayrılık anında kaygılanırken daha büyük yaş grubundaki çocuklarda ayrılığa karşı beklenti kaygısı görülür. Tüm bu belirtiler çocuğun yaşamını önemli ölçüde olumsuz etkiler ve çocuk, ebeveynlerine aşırı bağımlı hale gelir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Genetik yatkınlık ve bazı tetikleyici faktörler ayrılık kaygısı bozukluğuna neden olabilir.
• Ayrılıkla sonuçlanan yaşam stresi ve kayıplar: Sevilen birinin hastalığı ya da ölümü, ebeveynlerin boşanması, evcil hayvanın kaybı, ayrılığa neden olan/olabilecek afetler (Deprem vb.)
• Çocukların rutinini bozan yenilikler: Taşınma, yeni bakıcı, kardeş doğumu
• Kaygı bozukluğuna yatkınlaştıran mizaç özellikleri (Kaygı bozuklukları ile ilgili yazımda bahsetmiştim.)
• Kaygı bozukluğuna dair aile öyküsü (Genetik yatkınlık)
Komplikasyonlar
AKB özellikle çocukların okul hayatındaki ve sosyal ilişkilerindeki işlevselliğini önemli ölçüde olumsuz etkiler.
AKB’ye yaygın kaygı bozukluğu, panik atak, fobiler, sosyal kaygı bozukluğu gibi diğer kaygı bozuklukları yanı sıra depresyon da eşlik edebilir.
Ayrılık Kaygısı ile Baş Etme Yöntemleri
Çocuğunuzdan ayrılmanız gerektiğinde ona şimdi gitmeniz gerektiğini, siz yokken ona kimin bakacağını ve ne zaman döneceğinizi yaşına uygun olarak basitçe anlatın. Gizlice evden çıkmanız çocuğunuzu kızdırabilir ve aranızdaki güven ilişkisini zedeleyebilir. Bu da bir sonraki ayrılığınızda daha çok tepki göstermesine neden olur.
Çocuğunuzla vedalaşırken rahat ve mutlu görünmeye çalışın. Endişeli ya da üzgün görünürseniz sizin yokluğunuzda güvende olmayacağını düşünüp kızabilir.
Vedalaşma kısmını kısa tutun ve çocuğunuzdan eğlenceli bir aktiviteyle meşgulken ayrılmaya çalışın.
Yeni bir okula ya da yeni bir bakıcıya bırakacağınız zaman siz de o ortamda zaman geçirmeye ve çocuğunuzun yeni bakım verenlere alışmasına destek olmaya çalışın.
Yeni bir ortama (örn. okula) gideceği zaman sevdiği bir eşyasını (battaniye, oyuncak gibi) yanına almasına izin verin. Böylelikle kendini güvende hissedecektir.
Ayrılık süresini 1-2 saatle başlatıp kademeli artırın ve her zaman söz verdiğiniz zamanda dönün.
Ne kadar kızsanız ve bu durum hayatınızı ne kadar zorlaştırsa da çocuğunuzun sizden ayrılmaktan zorlanmasına olumsuz tepkiler vermeyin. (Bebek misin sen!)
Ayrılık kaygısı ile ilgili yaşına uygun kitaplar okumak da işe yarayacaktır (2.5-3 yaş üstü çocuklara “Seni Özlediğim Zaman” isimli kitabı okumanızı tavsiye ederim).
Tedavi
Normal ayrılık kaygısının tedavi edilmesi gerekmez ancak AKB mutlaka tedavi edilmelidir. Bilişsel davranışçı terapi, tedavide ilk seçenektir. Terapinin fayda etmediği, yetersiz kaldığı ya da işlevsellik kaybının çok fazla olduğu vakalarda ilaç tedavisi gereklidir.
Sonuç
Ayrılık kaygısı 3 yaşa kadar azalarak devam eder. Yeni bakıcı, okula başlama gibi durumlarda ayrılık kaygısı tekrar artabilir ancak kısa sürede yeni duruma alışıp güven hissi oluşmasıyla tekrar azalır. Ayrılık kaygısı bozukluğu, ayrılık kaygısının yaşa uygunsuz bir şekilde çok yoğun yaşandığı ve işlevsellik kaybının söz konusu olduğu bir tablodur. Erken tanı konulup tedavi edilmezse çocuğun okul hayatını (okul fobisi) ve sosyal ilişkilerini ciddi anlamda olumsuz etkileyebilir. Ayrıca ebeveynleriyle ilişkisi çatışmalı hale gelebilir. Ayrılık kaygısı bozukluğu ile ilgili şüpheli durumlarda en kısa zamanda bir çocuk ve ergen psikiyatristi ile temasa geçmeniz önemlidir.
Dr. Tuğba Didem Kuşcu
KAYNAKLAR
https://childmind.org/guide/separation-anxiety-disorder/
https://www.verywellmind.com/separation-anxiety-2671784